07 دسامبر آشنایی با انواع ابزار موسیقی با تصویر
موسیقی در زمان‌های بسیار دور و همزمان با زبان انسان آغاز شد و امروزه نیز به اشکال مختلف شنیده می‌شود. بشر از همان ابتدا باتوجه به صدای نی، صدای دارکوب و آواز پرندگان موفق به خلق آلات موسیقی شد و تا به امروز در این زمینه پیشرفت‌های زیادی داشته است. در این مقاله به معرفی انواع ابزار موسیقی با تصویر می‌پردازیم. در این مقاله انواع آلات موسیقی را به دو گروه ساز ایرانی و کلاسیک تقسیم می‌کنیم. در میان انواع آلات موسیقی ایرانی مهمترین سازهایی که ذکر خواهیم کرد عبارت‌اند از: سنتور، سه تار، تار، ویولن.
پیانو
یکی از محبوب‌ترین سازهای موسیقی، پیانو است. پیانو را ساز مادر می‌دانند و یکی از کامل‌ترین سازها به حساب می‌آید که قادر به تولید طیف بسیار وسیعی از صداها است. یک پیانو می‌تواند فرکانس‌های ۲۰ تا ۵۰۰۰ هرتز و ۷ اکتاو را تولید کند. پیانو یکی بهترین سازهای تکنوازی است که جایگاه ویژه‌ای در ارکسترها دارد. در مقاله «معرفی ۱۱ ساز تکنوازی برتر» تمامی سازهای تکنوازی را مورد بررسی قرار دادیم که مطالعه آن توصیه می‌شود.
پیانو یکی از سازهای دارای صفحه کلید است که صدای آن از برخورد چکش‌های تعبیه شده در آن بر روی سیم‌ها ایجاد می‌شود. سیم‌های پیانو به صفحه صدای پیانو متصل می‌شوند و با برخورد کیبورد به چکش‌ها صدای دلخواه را تولید می‌کنند. از طرف دیگر عملکرد صفحه صدا تقویت صدای پیانو است.
نام کامل این ساز پیانو فورته است. در این نام، کلمه پیانو به معنای ملایم و کلمه فورته به معنای قوی است. هدف از نامگذاری این ساز نشان دادن توانایی این ساز در تولید صداهای کامل و گسترده است. مخترع پیانو آقای کریستوفوری است که آن را در ایتالیا در سال ۱۷۰۹ طراحی کرد. اولین پیانوهای ساخته شده از آن ابعاد نسبتاً بزرگی داشتند و با طول دو متر و درهای بزرگ طراحی شدند.
پیانوهای کوچکتر سال‌ها بعد برای استفاده شخصی و در مکان‌های عمومی ساخته شدند. ریچارد کلایدرمن یکی از مشهورترین نوازندگان پیانو در دنیاست که قطعات به‌یادماندنی زیادی را نواخته است. این هنرمند مشهور فرانسوی کنسرت‌های زیادی در سراسر دنیا اجرا کرده است. کنسرت ریچارد کلایدرمن با همراهی ارکستر ایستگاه در تالار وحدت تهران اجرا شد. هر پیانو به طور معمول دارای دو یا سه پدال است که در این سه دسته قرار می‌گیرند:
- پدال دمپر (پدال تقویت کننده)
- پدال سوستنوتو (پدال وسط)
- پدال کم صدا (پدال نرم)
پدال دمپر
این پدال جهت اجرای تکنیک لگاتو مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌وسیله این تکنیک صدای نت‌ها بی‌وقفه و سکوت در قطعه به هم متصل می‌شوند. این پدال به‌وسیله لرزاندن نت‌های دیگر سبب نواختن یک نت خاص، صدای نت‌های دیگر از طریق لرزش شنیده شود.
پدال سوستنوتو
این پدال در وسط قرار دارد و معمولاً کمترین استفاده را در بین دو پدال دیگر دارد. وظیفه این پدال حفظ نت‌ها است، برخلاف پدال دمپر که وظیفه گسترش تمام نت‌ها را بر عهده داشت. هنگامی که یک نت در حالی که پدال سوستنوتو فشار داده می‌شود پخش می‌شود، شما در واقع فقط آن نت را برای مدت طولانی می‌شنوید.
پدال کم صدا
پدال کم صدا همانطور که از نامش پیداست برای آرام کردن و کاهش صدای نت‌ها استفاده می‌شود.
انواع پیانو
در این قسمت ۴ مدل از انواع پیانو را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
پیانو اسپینت
کوتاه‌ترین نوع پیانو دیواری، اسنیپت نام دارد. این ساز کوچک که در مقایسه با سازهای دیگر ارزانتر است معمولا برای شروع نواختن استفاده می‌شود.
پیانو کنسول
این ساز به پیانوی ماندگار معروف است. پیانو کنسولی یک ساز موسیقی مادام العمر برای تمرین است. اگر یک پیانو کنسول در خانه دارید، یک ابزار تمرین مادام العمر پیدا کرده‌اید.
پیانو رویال
در دسته سازهای لاکچری با صدای بسیار جذاب و ماندگار قرار می‌گیرد.
کلیدهای پیانو
در پیانو چکش‌های تعبیه شده در پیانو به کمک اهرمی به نام عملگر به کلیدهای پیانو متصل می‌شوند. این اهرم‌ها ضربه چکش‌ها به سیم‌های تولید کننده صدا را تسریع می‌کنند. چکش‌های پیانو معمولا با لایه‌ای از نمد یا الیاف طبیعی پوشانده می‌شوند تا صدایی که تولید می‌کنند کیفیت بهتری داشته باشد.
ویولن
ویولن یکی از زیباترین سازها و ادوات موسیقی است که صدایی بسیار احساسی تولید می‌کند. ویولن یک ساز جادویی به حساب می‌آید، زیرا علاوه بر توانایی تولید صداهای خاص، ظاهری زیبا و خاص نیز دارد. برای بسیاری از دوستداران موسیقی، ویولن یک ساز مهم و حیاتی در هنگام اجرای یک قطعه موسیقی است و ستون فقرات هر ارکستری محسوب می‌شود.
مدت‌ها تلاش شد تا جایگزین مناسبی برای ویولن در ارکسترها پیدا شود، اما این تلاش بی‌نتیجه ماند، زیرا ویولن در این زمینه وظیفه خطیری دارد و هر ساز نمی‌تواند این کار را انجام دهد. تاریخ مشخصی برای پیدایش ویولن وجود ندارد، اما می‌توان گفت که ریشه آن را می‌توان در تولید سازهای زهی جستجو کرد.
این ساز از گروه سازهای زهی و آرشه‌ای است. برای نواختن باید ساز را روی شانه چپ خود قرار دهید و با دست راست آرشه را روی سیم‌های ویولن بکشید. پیشنهاد می‌شود «اجرای قطعه دختر بویراحمدی» از ارکستر پرافتخار ایستگاه را تماشا کنید تا با نحوه نواختن ویولن بیشتر آشنا شوید.
گیتار
گیتار یکی دیگر از سازهای زهی است. این ساز با کمک ارتعاش سیم‌ها که به کمک انگشتان دست یا پیک اتفاق می‌افتد و صدای مورد نظر را تولید می‌کند. گیتار یک ساز قدیمی و پیشرفته است، زیرا با گذشت زمان و پیشرفت علم، انواع خاصی از گیتار ساخته شده است که توانسته جایگاه ویژه‌ای را در موسیقی جهان به خود اختصاص دهد.
انواع گیتار
گیتارها بسته به جنس بدنه و نوع عملکرد به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: گیتار کلاسیک، گیتار الکترو آکوستیک، گیتار با بدنه نیمه چوب، گیتار چوبی توپر، گیتار با بدنه فلزی؛ همچنین گیتارها بسته به تعداد و نوع سیم‌های مورد استفاده به انواع مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند که عبارت‌اند از:
- گیتارهای چهار و پنج سیم
- گیتار شش سیم
- گیتار با سیم فلزی
- گیتار با سیم نایلونی
- گیتار هشت یا دوازده سیم
تار
این نوع ساز نوعی آلات موسیقی مختص منطقه جغرافیایی ایران، تاجیکستان، آذربایجان و ارمنستان است. تار معمولاً با زخمه نواخته می‌شود و از گروه سازهای زهی است. از این نوع ساز که در ایران قدمتی طولانی دارد برای بازتولید موسیقی کلاسیک این منطقه از آسیا استفاده می‌شود. تارها از یک کاسه و یک دسته تشکیل شده است که کاسه تار نقش مهم‌تری دارد. این کاسه از چوب گردو، توت یا فوفل ساخته شده است.
ترومپت
یکی از قدیمی ترین سازهای موجود ترومپت است. این ساز حدودا ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد ساخته شد که در آن زمان برای علامت دادن و هشدار دادن از آن استفاده می‌شد. پس از گذشت زمان از این ساز برای نواختن صداهای دلنشین استفاده شد نوازندگان بزرگی به سوی نواختن آن آمدند. ترومپت (به فرانسوی trompette و به انگلیسی: trumpet) نوعی ساز برنجی کلاسیک است که می‌تواند زیر‌ترین صدا را در میان سازهای برنجی در طیف سوپرانو تولید کند. ترومپت بسیار شبیه به کورنت است. تفاوت آن با کورنت این است که قطر لوله در بیشتر طول آن یکسان است و در انواع سبک‌های موسیقی مانند موسیقی کلاسیک، موسیقی جاز و موسیقی محبوب استفاده می‌شود.
سه تار
یکی از این انواع آلات موسیقی، زهی‌زخمه‌ای است که جایگاه ویژه‌ای در موسیقی ایرانی دارد و گوش، ذهن، دست و قلب بسیاری را به خود مشغول کرده است. بسیاری از ایرانیان علاقه‌مند به تاریخ این مرز و بوم به بررسی تاریخچه و پیشینه ساز سه تار پرداخته اند. در اینجا به اختصار به همه آنچه در طول تاریخ بر روی ساز سه تار افتاده است می‌پردازیم. صدا و اندازه دلنشین، سبکی و سادگی، قابلیت حمل آسان و قیمت مقرون به صرفه و بسیاری ویژگی‌های دیگر، ساز سه سیم را به ساز زیبایی تبدیل کرده است. سه تار تنها ساز ایرانی است که با ناخن سبابه نواخته می‌شود.
ساختار ساز سه تار
کاسه سه رشته در سه اندازه کوچک، متوسط و بزرگ عرضه می‌شود و در طول آن به یک دسته چوب گردو متصل می‌شود. بلندا و طول دسته متناسب با ابعاد کاسه است و تعیین می‌کند که ابزار برای استفاده چپ دست (چپ کوک) یا راست دست (راست کوک) مناسب است. سه تار چپ کوک، محدوده صدای زیرتری را پوشش می‌دهد و سه تار راست کوک، محدوده صدای بم‌تری را پوشش می‌دهد.
سنتور
سنتور نوعی از وسایل موسیقی سنتی ایرانی است که متعلق به سازهای کوبه‌ای زهی است. این ساز باستانی به‌وسیله زخمه نواخته می‌شود و صدایی دلنشین دارد. شکل رایج سنتور دارای ۷۲ سیم است که به سنتور ۹ خرکی معروف است، اما سنتورهای معمولی در ارکسترهای بزرگ چندان مؤثر نبودند؛ به همین دلیل، سنتورها با توانایی‌های جدیدی ساخته شدند که کارآمدتر از نوع معمولی بودند.
طبق مطالعات و تحقیقات انجام شده، سنتور یکی از قدیمی‌ترین آلات موسیقی ایرانی به شمار می‌رود. قدیمی‌ترین نشانه باقی مانده از این ساز مربوط به کنده کاری‌های سنگی آشوری (۵۵۹ قبل از میلاد) است. انواع سازهای سنتور را می‌توان به ۴ نوع سنتور معمولی سنتور لاکوک، سنتور باس و سنتور کروماتیک تقسیم کرد.
کمانچه
کمانچه ساز دیگری از میان سازهای زهی است که از چهار قسمت اصلی کاسه، دسته، پایه و کمان تشکیل شده است. این ساز نیز همانند دیگر سازها ریشه در خاورمیانه دارد و عمده استفاده از آن‌ها نیز در همین مناطق است.
نی
با فاصله گرفتن از سازهای زهی و آرشه‌ای به سراغ سازهای بادی خواهیم رفت که در ابتدای آن‌ها ساز نی قرار دارد. این ساز که ریشه در فرهنگ و تمدن کشورمان ایران دارد از گیاه نی ساخته می‌شود البته در حال حاضر نوع مصنوعی نیز برای ساخت این ساز مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در حالت اصیل باید گیاه نی را به‌گونه‌ای برش زد که شامل هفت‌بند شود. نی شامل 5 سوراخ در بخش جلو و یک سوراخ در بخش انتهایی خود است که توسط انگشتان کنترل می‌شوند تا با انتخاب مسیر خروج هوای دمیده شده در نی صدای دلنشینی از این ساز پخش شود.
فلوت
یکی از سازهای چوبی بدون زبانه، فلوت است. این سازه به نظر ساده با صدای دلنشین خود نظر بسیاری از علاقمندان را به سوی خود جلب کرده است. فلوت صدای تولیدی خود را از هوای دمیده شده بر لبه دهنه دریافت می‌کند.
دف
دف از خانواده سازهای کوپه‌ای است که طرفداران بسیار زیادی را دارد. سازهای کوپه‌ای بر اثر ضربه، تکان و یا سایش به تولید صدا می‌پردازند و بیشتر برای ایجاد یک ریتم در آهنگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. سازهای کوپه‌ای به دو نوع کوک نامعین و کوک معین تقسیم‌بندی می‌شوند که شامل انواع طبل‌ها و البته ساز دف می‌شوند. دف ازیک حلقه چوبی تشکیل شده که با پوستی نسبتا نازک پوشیده شده است. این ساز صدای بمی داشته و با ضرب انگشتان دست نواخته می‌شود.
تنبک
عضوی دیگر از خانواده سازهای کوپه‌ای، تنبک نام دارد. تنبک یکی دیگر از سازهای اصیل ایرانی است. این ساز همانند طبلی به شکل جام است که همانند دف با ضرب دست نواخته می‌شود. از تنبک تیز برای ریتم دادن به موسیقی‌ها استفاده می‌شود.
چنگ
حتما نام این ساز را در اساطیر قدیمی شنیده‌اید. چنگ یکی از قدیمی‌ترین سازهای ایرانی است که درگروه سازهای تاردار جای گرفته است. چنگ از 8 یا 9 سیم تشکیل شده که به شکل مشخص شده در تصویر درکنارهم قرار گرفته‌اند. چنگ‌ها نیز براثر گذر زمان دچار تغییرات بسیاری شدند به گونه‌ای که در حال‌حاضر چنگ‌ها داری 47 سیم و 7 پدال هستند.
دیوان
دیوان یکی دیگر از سازهای مضرابی است که ریشه در فرهنگ و تمدن کردی دارد. از دیوان در کردستان عراق، ایران، ترکیه و سوریه به عنوان یک ساز محلی استفاده می‌شود. این ساز بر اثر سایزهای مختلفش به سه دسته جرا کوچک ترین سایز، دسته کوتاه و دسته بلند تقسیم می‌شود. دسته دیوان 47 پره داشته و شامل 7 سیم است.
هنگ درام
هنگ درام (Handpan) یک ساز کوبه‌ای با صدایی دلنشین و آرامش‌بخش است که در دسته سازهای ایدیوفون قرار می‌گیرد. این ساز به شکل یک کاسه معکوس با فرورفتگی‌هایی بر روی سطح خود طراحی شده است و با ضربه زدن به این فرورفتگی‌ها توسط دست یا انگشتان نواخته می‌شود. هنگ درام از جنس فلز ساخته می‌شود و صدای آن حاصل ارتعاش فلز در اثر ضربه است.
اجزای تشکیل‌دهنده هنگ درام
- پیکره اصلی (Shell): این بخش، بدنه هنگ درام را تشکیل می‌دهد که معمولاٌ از دو نیمکره فلزی تشکیل شده است. نیمکره بالایی دارای فرورفتگی‌ها و نیمکره پایینی عموماٌ صاف است.
- دایره مرکزی (Ding): این قسمت بزرگترین فرورفتگی در مرکز نیمکره بالایی است که معمولاً دارای عمیق‌ترین و قوی‌ترین صدا است.
- تون فیلدز (Tone Fields): این‌ها فرورفتگی‌های کوچکتری هستند که در اطراف دایره مرکزی قرار دارند و هر کدام نت مشخصی را تولید می‌کنند.
- پورت صدا (Sound Hole): برخی از هنگ درام‌ها در نیمکره پایینی خود یک سوراخ دارند که به تولید و تقویت صدای ساز کمک می‌کند.
هنگ درام به دلیل صدای آرامش‌بخش و تاثیرگذاری که دارد، در موارد مختلفی استفاده می‌شود:
- موسیقی درمانی: صدای ملایم و مدیتاتیو هنگ درام به تسکین استرس و ایجاد آرامش کمک می‌کند. از این رو در جلسات موسیقی درمانی به کار می‌رود.
- اجرای زنده: به عنوان یک ساز منحصر به فرد و نوظهور، هنرمندان زیادی در اجراهای زنده از هنگ درام استفاده می‌کنند تا تجربه‌ای جدید و متمایز برای مخاطبان خود فراهم کنند.
- مدیتیشن و یوگا: بسیاری از مربیان مدیتیشن و یوگا از صدای هنگ درام برای ایجاد محیطی آرام و تمرکز بیشتر استفاده می‌کنند.
- آهنگسازی: آهنگسازان در جستجوی صداهای جدید و متفاوت از هنگ درام برای افزودن تنوع به آثار خود بهره می‌برند.
سخن آخر
در این مقاله انواع ابزار موسیقی با تصویر مورد بررسی قرار گرفت و سعی شد هم سازهای ایرانی و هم سازهای غربی با جزئیات بیان شوند تا به شما کمک کند که اگر می‌خواهید وارد حوزه موسیقی و ساز شوید، یکی از انواع لوازم موسیقی را برای یادگیری انتخاب کنید .
با ایستگاه همراه شوید.