23 نوامبر آشنایی اجمالی با انواع ابزار موسیقی ایرانی

موسیقی غذای روح آدمی‌است و همه ما تجربه گرفتن احساس خوب از گوش دادن به موسیقی و آشنایی با فواید ساز و آواز را داریم، حال اگر خودتان یک قطعه موسیقی را با دستانتان خلق کنید؛ بدون شک لذت و آرامشی بیش‌تر به ما منتقل می‌شود. چون موسیقی خوب و دلنواز بهترین محرک احساسات انسان می‌باشد؛ به طوری که حتی برای درمان بیماری‌ها از اثرات خوب موسیقی استفاده می‌شود. تاثیرات موسیقی بر روی زندگی به اندازه ورزش و کارهای دیگر ملموس نیست و افراد پس از وارد شدن به دنیای موسیقی تاثیرات شگفت آور و تغییراتی که در زندگی حرفه ایی و شخصی شان ایجاد می‌شود را متوجه می‌شوند.
از گذشته‌های دور موسیقی با توجه به تاثیر عمیقی که بر روح انسان‌ها داشته، از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. بسیاری از ما با شنیدن صدای ساز‌های مختلف موسیقی، رویای نواختن آن را با خود مرور می‌کنیم. هنر دل‌انگیز موسیقی نزد ایرانیان به بهترین شکل اجرا می‌شود و مردمان هنرمند و هنر دوست ایرانی، از قدیم الایام به ساخت انواع آلات موسیقی پرداخته اند که امروزه در کارنامه پر افتخار سرزمینمان ایران حک شده و به همین دلیل است که در ادامه برای آشنایی بیشتر و دقیق تر با انواع ابزار موسیقی ایرانی، به معرفی اکثر سازهایی که در اجرای موسیقی استفاده می‌شوند، می‌پردازیم.

سازهای زهی

تار

تار، از سازهای زهی مضرابی است که در ساخت آن از چوب، پوست، استخوان، زه و فلز استفاده می‌شود. از حدود دویست سال پیش، تار، یکی از سازهای اصلی موسیقی ملّی ایران بوده است. تار یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین سازهای ایرانی است که از یک کاسه دوتکه تشکیل شده که روی آن با پوست پوشانده می‌شود. این ساز، صدایی بسیار رسا و دلنشین دارد. برای نواختن این ساز از قطعه‌ای فلزی به نام مضراب استفاده می‌شود. تعداد سیم‌های تار 6 عدد است که به صورت دوتایی جفت شده‌اند. لذا در هنگام نواختن هر سیم در واقع دو سیم هم زمان نواخته می‌شود و علت صدای بلند و رسای تار نیز همین می‌باشد. تار سازی مناسب برای انواع گروه‌های موسیقی ایرانی و حتی تلفیق با موسیقی غربی است.

تنبور

تنبور از قدیمی‌ترین سازهای ایرانی و پایه خلق سازهای دیگری هم‌چون سه‌تار بوده‌است. این ساز ساز مقامی‌(موسیقی مقامی‌مربوط به فرهنگ‌های اقوام مختلف ایران زمین است) امروزه در حال محبوب شدن و قرارگیری در رده سازهای پرطرفدار ایرانی می‌باشد.
تنبور از قدیمی‌ترین و اصیل ترین سازهای ایرانی است. بیش‌تر مردم جهان با این ساز باستانی ایرانی آشنایی دارند و در گوشه و كنار دنیا نام‌های گوناگونی بر روی آن گذاشته اند. این ساز قدیمی‌با صدای آسمانی و ملكوتی خاصی که دارد در بیشتر كشورها در بین مردم از احترام خاصی برخوردار است و در عبادت‌های دسته جمعی و فردی خود برای راز و نیاز با خدا از آن استفاده می‌كنند و آنرا موجب نزدیكی قلب‌ها به خدا می‌دانند.
تنبور سازی است که دسته‌ای بلند و کاسه‌ای گلابی شکل دارد و معمولاً هم از چوب توت ساخته می‌شود. کاسه آن به دو صورت یک تکه (کاسه‌ای) که از قدیم مرسوم بوده و چند تکه‌ای (ترکه‌ای یا چمنی) است که به تقلید از کاسه سه تار در دهه‌های اخیر ساخته شده ‌است.

سه تار

سه تار، از سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) مقیّد است که در ساخت آن از چوب، فلز و زه یا نخ نایلون استفاده می‌شود. سه تار را از خانواده تنبور دانسته اند و امروزه، در مقایسه، به تار نزدیک تر است و معمولاً نوازندگان تار با نواختن سه تار نیز آشنا هستند.
سه تار سازی اصیل و دلنشین در موسیقی ایرانی می‌باشد. یادگیری سه تار با آموزش قراردادن صحیح انگشتان دو دست و ایجاد صدای مناسب از ساز شروع می‌گردد. سه تار سازی به مراتب شخصی‌تر از تار است. این ساز برای خلوت شخصی و ایجاد آرامش درونی در نوازنده بسیار مناسب می‌باشد.

سنتور

سنتور، سازی ست به شکل ذوزنقه متساوی الساقین و از سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) مطلق است که در ساخت آن، چوب و فلز به کار می‌روند. سنتور ساز زهی کوبه‌ای موسیقی ایرانی است. سنتور از سازهای ایرانی به شکل ذوزنقه که دارای سیم‌های بسیاری است و با دو زخمه چوبی نواخته می‌شود. از انواع سنتور می‌توان به سنتور لاکوک، سنتور کروماتیک، سنتور معمولی سل کوک، سنتور باس و همچنین سنتور کروماتیک بم اشاره کرد.

گیتار

اگر چه گیتار به شکلی که امروزه آنرا میشناسیم؛ ساز نسبتا جوانی است ؛ تاریخچه ی آن از هزاران سال قبل حکایت میکند. گیتار نوعی ساز زهی است که با پیک یا انگشت نواخته می‌شود و از این جهت که سیم‌های آن در اثر ارتعاش تولید صدا می‌کنند، به سازهای گروه کوردوفون یا زه‌صدا تعلق دارد. این ساز علاوه بر داشتن قدمت تاریخی قابل توجه (چه از لحاظ ساختار آن و چه از لحاظ تکنیک‌های نوازندگی) توانسته‌است هم‌گام با تحولات موسیقی غرب پیشرفت چشمگیری داشته باشد؛ که در نتیجه گونه‌های متفاوتی از آن بوجود آمده و هم اکنون جایگاه ویژه‌ای در موسیقی جهان دارد.

ویولن

ویولن یک ساز رشته‌ای می‌باشدکه چهار رشته دارد و معمولاً با کشیدن کمانی روی رشته‌های آن اجرا می‌شود. ویولن‌ها آلات موسیقی مهمی‌در انواع مختلف ژانرهای موسیقی از جمله جاز، کانتری، راک و موسیقی پاپ هستند. برای موسیقی‌دانان مشتاق، یادگیری ویلن‌ نوازی در اولویت قرار دارد. از مزایای یادگیری این ساز بهبود هماهنگی، تمرکز و نظم و انضباط می‌باشد. ويولن سازی است زيبا، چابک و پراحساس که دارای قابليت‌هاي بسيار وسيع می‌باشد.

کمانچه

کمانچه یکی دیگر از سازهای موسیقی ایرانی است. این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. نواختن کمانچه از دید کلی شبیه به ویلن است. به این معنی که برای نواختن آن از یک کمان یا آرشه استفاده می‌شود. صدای کمانچه بسیار دلنشین و جذاب است. این ساز برای هم‌نوازی با سازهای زهی مانند تار و سه تار قابلیت بسیار خوبی را به نوازنده می‌دهد.

سازهای بادی

فلوت

فلوت صدای خود را از جریان هوا در یک دهانه تولید می‌کند، به طوریکه، هنگامی‌که نوازنده سوراخ‌های مختلف روی بدنه ساز را باز یا بسته می‌کند، صدا تغییر می‌کند. فلوت‌های مبتدی اغلب از برنج یا نیکل ساخته شده اند. در حالی که متخصصان از فلوت‌های نقره، طلا و حتی گاهی فلوت‌های پلاتین استفاده می‌کنند. فلوت‌های چوبی صدایی بم ایجاد می‌کنند در حالی که فلوت‌های نقره‌ای صدای تیزتری را ایجاد می‌کنند. این وسیله، سازی همه کاره است و در گروه‌های موسیقی کلاسیک، جاز و مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرد. پخش فلوت آرامش‌بخش است و هماهنگی و تمرکز را نیز بهبود می‌بخشد.

نی

نی از سازهای بادی ایرانی است که از گیاه نی ساخته می‌شود. برای ساخت این گونه نی آن را طوری برش می‌دهندکه از سر تا ته آن شامل هفت بند شود و اخیراً بصورت مصنوعی (نی اصلاح شده مصنوعی) نیز ساخته شده است. نی هفت‌بند یا به اصطلاح نی متشکل از ۵ سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت آن است که توسط انگشتان دوم و چهارم از یک دست و انگشتان اول تا چهارم از دست دیگر پوشیده می‌شوند.

سازهای کوبه‌ای

دف

دف نوعی ساز کوبه‌ای ایرانی است. این ساز به شکل دایره بزرگ با رویه پوشتی است که از ضربه زدن به آن صدایی دلنشینی ایجاد می‌گردد. پیشرفت در یادگیری موسیقی و کلیه رشته‌های هنری بتدریج و به آرامی‌انجام می‌شود و برای موفقیت و کسب مهارت، تمرین و ممارست لازم است.

تنبک

تنبک، از معروف‌ترین سازهای کوبه‌ای اصیل ایرانی است و اعتقاد بر این است که از اولین سازهایی است که توسط انسان ساخته شده است. ساز تمبک شبیه یک جام بزرگ است؛ که شامل: پوست تنبک، دهانه بزرگ، تنه، پا، گلویی یا نفیر و دهانه کوچک است. در زمان‌های قبل تنبک‌ها از فلز و سفال و چوب به صورت ترکیبی ساخته می‌شده است؛ ولی در حال حاضر تنبک فقط از چوب درست می‌شود. تنبک از معدود سازهایی است که برای نواختن آن باید از هر دو دست و همه‌ی ده انگشت خود استفاده نمایید. به همین خاطر تنبک نیاز به قدرت و عضله‌های قوی دستان دارد.

سازهای صفحه‌ کلیددار

پیانو

پیانو یکی از سازهای صفحه‌کلیددار و مشهورترین آن‌ها است. پیانو را مادر سازها می‌نامند، علت نسبت دادن این لقب‌ به این ساز آن است که پیانو قادر است محدوده بسیار گسترده‌ای از اصوات را تولید کند در حالی که سایر سازهای اصیل موسیقی تنها بخشی از این محدوده صدا را تولید می‌کنند. پیانو حدود سال 1700 میلادی اختراع شد و برای بسیاری از انواع موسیقی از جمله کلاسیک، جاز، سنتی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نوازندگی پیانو منبع بسیار خوبی برای تسکین استرس و تقویت عزت‌نفس است. نواختن پیانو جدای از موسیقی، تمرینی برای افزایش مهارت‌های فیزیکی و ذهنی محسوب می‌شود. این ساز تمرکز، پشتکار و بیان عاطفی افراد را افزایش می‌دهد. هم‌چنین یادگیری آن بسیار آرامش‌بخش و جذاب است.

سازهای الکترونیکی

کیبورد

کیبورد یا پیانو الکترونیکی، سازی بسیار انعطاف‌پذیر و بدون دردسر است. این صفحه کلیدهای الکترونیکی، قادر به ایجاد طیف گسترده‌ای از صداها و آهنگ‌ها به همراه امکانات جانبی می‌باشند. تفاوت اصلی بین کیبورد و پیانو در این است که صدا در کیبورد به صورت الکترونیکی تولید می‌شود و البته قابل حمل نیز می‌باشد.یادگیری نواختن کیبورد مزایای مشابه یادگیری نواختن پیانو را دارد. هم‌چنین مهارت‌های تمرکز، حافظه و مهارت‌های حرکتی را تقویت می‌کند.